Δύο πολύ πιθανά σενάρια θα μπορούσαν να μετατρέψουν το 2015 σε annus horribilis για την Ευρώπη: μια περαιτέρω διάβρωση της ολοκλήρωσης εντός της ΕΕ και μια κατάρρευση της Ουκρανίας. Και τα δύο θα αποδυνάμωναν σε μεγάλο βαθμό τον ρόλο της Ευρώπης στον κόσμο και τους πόρους της στην εξωτερική πολιτική. Για να είμαστε σίγουροι, η λίστα με τα πράγματα που θα μπορούσαν να πάνε στραβά για την Ευρώπη φέτος είναι μακρά. Αυτά τα δύο ωστόσο, θα μπορούσαν να έχουν ρόλο game-changer...
Η διάβρωση εντός της ΕΕ είναι ήδη σε εξέλιξη με διάφορους τρόπους. Με έναυσμα τον δύσκολο δρόμο προς την αναθεώρηση της συνθήκης και την χρηματοπιστωτική κρίση, η ΕΕ έχει γίνει λιγότερο συνεκτική και περισσότερο διακυβερνητική. Η πολιτική στις χώρες σε κρίση καθώς και σε εκείνες που τα πάνε καλύτερα, έχει γίνει περισσότερο εσωστρεφής. Μια προσέγγιση κόστους/οφέλους για την ενοποίηση, έχει έλθει για να κυριαρήσει την πολιτική διαπραγμάτευση στις Βρυξέλλες. Η εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών-μελών βρίσκεται σε πτωτική τροχιά, όπως είναι και η εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων για τα εθνικά και τα ευρωπαϊκά πολιτικά θεσμικά όργανα. Τα λαϊκίστικα κινήματα ή κόμματα που έχουν αναδειχθεί σχεδόν παντού στην ΕΕ -μια επανεθνικοποίηση των δυνάμεων της ΕΕ (συχνά περιλαμβάνοντας και έξοδο από το ευρώ) και η υπεροχή των εθνικών συμφερόντων αποτελούν τις βασικές γραμμές της εκστρατείας τους. Ενώ η πραγματική ικανότητα χάνεται σε διεθνικά επίπεδα χάραξης πολιτικής, ένας αναγεννημένος “κρατικισμός” εξαπλώνεται μεταξύ των Ευρωπαίων.
Οι εξελίξεις το 2015 δεν θα ανακόψουν αυτές τις τάσεις, αλλά θα μπορούσαν να τις ενισχύσουν σε έναν κρίσιμο βαθμό. Εννέα από τα 28 κράτη-μέλη πρόκειται να διαξάγουν γενικές και/ή προεδρικές εκλογές. Στην Ελλάδα μια αλλαγή στην κυβέρνηση θα μπορούσε να επαναφέρει την ευρωζώνη σε κατάσταση κρίσης και να τροφοδοτήσει την φωτιά μιας συζήτησης για έξοδο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η συντηρητική κυβέρνηση περιστρέφεται μόνη της ακόμη περισσότερο στο περιθώριο της ΕΕ και οδηγείται πιο κοντά σε μια αποχω΄ρηση από την ΕΕ, στον αγώνα της για πολιτική επιβίωση. Οι Γαλλία και Ιταλία βρίσκονται στο μέσον αντισυμβατικών αλλά κρίσιμων μεταρρυθμιστικών πολιτικών, τις οποίες οι κυβερνήσεις ίσως να μην είναι έτοιμες να διατηρήσουν. Η αλληλεγγύηση μεταξύ των κρατών και των ανθρώπων μπορεί να αποδυναμωθεί περαιτέρω και να εμποδίσει τις πολυπόθητες κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις, το απαραίτητο συμπλήρωμα στη δημοσιονομική λιτότητα. Σε έντεκα μήνες μπορεί να κοιτάξουμε πίσω και να πούμε ότι το 2015 έγινε το σημείο καμπής της διάβρωσης, το έτος στο οποίο η παραπαίουσα ΕΕ έγινε ανεπαρκής, και το μειούμενο momentum της ολοκλήρωσης μετατράπηκε σε πραγματική αποσύνθεση.
Το δεύτερο σενάριο βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη. Το 2014, η ουκρανική κρίση και οι ενέργειες της Ρωσίαςμετάλλαξαν τις σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία από μια ανεκπλήρωτη συνεργασία σε έναν ελεγχόμενο ανταγωνισμό. Οι κυρώσεις και το φθηνό πετρέλαιο εξασθένισαν την ρωσική οικονομία, το νόμισμα και την κυβέρνηση, η οποία θα σκληρύνει την θέση του Κρεμλίνου αλλά θα αποδυναμώσει την ικανότητά της να επηρεάσει την Ουκρανία ή την Ευρώπη. Η μοίρα της Ουκρανίας έχει εκθέσει το στρατηγικό δίλημμα της ΕΕ. Η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει τα πρότυπα και τους κανόνες της ευρωπαϊκής τάξης, αλλά τα στρατηγικά της συμφέροντα στην ένταξη της Ουκρανίας δεν δικαιολογούν την πλήρη υποστήριξη της χώρας. Η ΕΕ θέλει μια Ευρώπη χωρίς ζώνες προστασίας, αλλά η πολιτική της δεν μπορεί να αποτρέψει την επανεμφάνισή τους. Στο μεταξύ, η μεγάλη μεταρρυθμιστική ατζέντα της ουκρανικής πολιτικής παραμένει εν πολλοίς άθικτη και το πολιτικό της σύστημα συνεχίζει να “πατάει” στην ολιγαρχία. Η νομικότητα του Κιέβου εξαρτάται από την βραχυπρόθεσμη απόδοσό της.
Εάν ή όταν το Κίεβο καταρρεύσει το 2015, αυτή η εύθραυστη ισορροπία μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ θα καταρρεύσει με τη σειρά της. Η διαμάχη για την Ανατολική Ουκρανία θα κλιμακωθεί, αναγκάζοντας τον Putin να φέρει αποτελέσματα με τη νεο-ρωσική ρητορική του ή να συρθεί βαθύτερα σε μια κρίση, την στιγμή που η νομιμότητά του ήδη καταρρέει. Και τα δύο θα βαθύνουν το δίλημμα για την ΕΕ. Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να κλιμακώσουν το καθεστώς των κυρώσεων ή να χάσουν την αξιοπιστία τους και ως εκ τούτου να κόψουν τους δεσμούς με τη Ρωσία, ενώ το κράτος της Ουκρανίας θα καταστήσει την εφαρμογή της ευρωπαϊκής ισχύος (χρηματοοικονομική στήριξη εξαρτώμενη από όρους) αδύνατη. Στο μεταξύ, εάν η Ρωσία κλιμακώσει την κατάσταση, η Ευρώπη δεν θα είναι πλέον σε θέση να αποφύγει το ερώτημα του εξοπλισμού των ουκρανικών δυνάμεων. Αυτές οι δύσκολες προκλήσεις πιθανώς θα διαλύσουν την εύθραυστη ενότητα που η ΕΕ κατόρθωσε να διατηρήσει το 2014 και θα εκθέσει πολύ βίαια την ανικανότητα των Ευραπαίων να διαχειριστούν μεγάλες κρίσεις εξωτερικής πολιτικής.
Η διάβρωση εντός της ΕΕ είναι ήδη σε εξέλιξη με διάφορους τρόπους. Με έναυσμα τον δύσκολο δρόμο προς την αναθεώρηση της συνθήκης και την χρηματοπιστωτική κρίση, η ΕΕ έχει γίνει λιγότερο συνεκτική και περισσότερο διακυβερνητική. Η πολιτική στις χώρες σε κρίση καθώς και σε εκείνες που τα πάνε καλύτερα, έχει γίνει περισσότερο εσωστρεφής. Μια προσέγγιση κόστους/οφέλους για την ενοποίηση, έχει έλθει για να κυριαρήσει την πολιτική διαπραγμάτευση στις Βρυξέλλες. Η εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών-μελών βρίσκεται σε πτωτική τροχιά, όπως είναι και η εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων για τα εθνικά και τα ευρωπαϊκά πολιτικά θεσμικά όργανα. Τα λαϊκίστικα κινήματα ή κόμματα που έχουν αναδειχθεί σχεδόν παντού στην ΕΕ -μια επανεθνικοποίηση των δυνάμεων της ΕΕ (συχνά περιλαμβάνοντας και έξοδο από το ευρώ) και η υπεροχή των εθνικών συμφερόντων αποτελούν τις βασικές γραμμές της εκστρατείας τους. Ενώ η πραγματική ικανότητα χάνεται σε διεθνικά επίπεδα χάραξης πολιτικής, ένας αναγεννημένος “κρατικισμός” εξαπλώνεται μεταξύ των Ευρωπαίων.
Οι εξελίξεις το 2015 δεν θα ανακόψουν αυτές τις τάσεις, αλλά θα μπορούσαν να τις ενισχύσουν σε έναν κρίσιμο βαθμό. Εννέα από τα 28 κράτη-μέλη πρόκειται να διαξάγουν γενικές και/ή προεδρικές εκλογές. Στην Ελλάδα μια αλλαγή στην κυβέρνηση θα μπορούσε να επαναφέρει την ευρωζώνη σε κατάσταση κρίσης και να τροφοδοτήσει την φωτιά μιας συζήτησης για έξοδο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η συντηρητική κυβέρνηση περιστρέφεται μόνη της ακόμη περισσότερο στο περιθώριο της ΕΕ και οδηγείται πιο κοντά σε μια αποχω΄ρηση από την ΕΕ, στον αγώνα της για πολιτική επιβίωση. Οι Γαλλία και Ιταλία βρίσκονται στο μέσον αντισυμβατικών αλλά κρίσιμων μεταρρυθμιστικών πολιτικών, τις οποίες οι κυβερνήσεις ίσως να μην είναι έτοιμες να διατηρήσουν. Η αλληλεγγύηση μεταξύ των κρατών και των ανθρώπων μπορεί να αποδυναμωθεί περαιτέρω και να εμποδίσει τις πολυπόθητες κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις, το απαραίτητο συμπλήρωμα στη δημοσιονομική λιτότητα. Σε έντεκα μήνες μπορεί να κοιτάξουμε πίσω και να πούμε ότι το 2015 έγινε το σημείο καμπής της διάβρωσης, το έτος στο οποίο η παραπαίουσα ΕΕ έγινε ανεπαρκής, και το μειούμενο momentum της ολοκλήρωσης μετατράπηκε σε πραγματική αποσύνθεση.
Το δεύτερο σενάριο βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη. Το 2014, η ουκρανική κρίση και οι ενέργειες της Ρωσίαςμετάλλαξαν τις σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία από μια ανεκπλήρωτη συνεργασία σε έναν ελεγχόμενο ανταγωνισμό. Οι κυρώσεις και το φθηνό πετρέλαιο εξασθένισαν την ρωσική οικονομία, το νόμισμα και την κυβέρνηση, η οποία θα σκληρύνει την θέση του Κρεμλίνου αλλά θα αποδυναμώσει την ικανότητά της να επηρεάσει την Ουκρανία ή την Ευρώπη. Η μοίρα της Ουκρανίας έχει εκθέσει το στρατηγικό δίλημμα της ΕΕ. Η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει τα πρότυπα και τους κανόνες της ευρωπαϊκής τάξης, αλλά τα στρατηγικά της συμφέροντα στην ένταξη της Ουκρανίας δεν δικαιολογούν την πλήρη υποστήριξη της χώρας. Η ΕΕ θέλει μια Ευρώπη χωρίς ζώνες προστασίας, αλλά η πολιτική της δεν μπορεί να αποτρέψει την επανεμφάνισή τους. Στο μεταξύ, η μεγάλη μεταρρυθμιστική ατζέντα της ουκρανικής πολιτικής παραμένει εν πολλοίς άθικτη και το πολιτικό της σύστημα συνεχίζει να “πατάει” στην ολιγαρχία. Η νομικότητα του Κιέβου εξαρτάται από την βραχυπρόθεσμη απόδοσό της.
Εάν ή όταν το Κίεβο καταρρεύσει το 2015, αυτή η εύθραυστη ισορροπία μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ θα καταρρεύσει με τη σειρά της. Η διαμάχη για την Ανατολική Ουκρανία θα κλιμακωθεί, αναγκάζοντας τον Putin να φέρει αποτελέσματα με τη νεο-ρωσική ρητορική του ή να συρθεί βαθύτερα σε μια κρίση, την στιγμή που η νομιμότητά του ήδη καταρρέει. Και τα δύο θα βαθύνουν το δίλημμα για την ΕΕ. Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να κλιμακώσουν το καθεστώς των κυρώσεων ή να χάσουν την αξιοπιστία τους και ως εκ τούτου να κόψουν τους δεσμούς με τη Ρωσία, ενώ το κράτος της Ουκρανίας θα καταστήσει την εφαρμογή της ευρωπαϊκής ισχύος (χρηματοοικονομική στήριξη εξαρτώμενη από όρους) αδύνατη. Στο μεταξύ, εάν η Ρωσία κλιμακώσει την κατάσταση, η Ευρώπη δεν θα είναι πλέον σε θέση να αποφύγει το ερώτημα του εξοπλισμού των ουκρανικών δυνάμεων. Αυτές οι δύσκολες προκλήσεις πιθανώς θα διαλύσουν την εύθραυστη ενότητα που η ΕΕ κατόρθωσε να διατηρήσει το 2014 και θα εκθέσει πολύ βίαια την ανικανότητα των Ευραπαίων να διαχειριστούν μεγάλες κρίσεις εξωτερικής πολιτικής.
European Council on Foreign Relations
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου